Paranın Fonksiyonları

Para medeniyetin en büyük icatlarından biri olarak kabul edilebilir. Toplumda, iş bölümünün gelişmesinde; ticaretin ve sanayinin bugünkü düzeylere gelmesinde paranın büyük bir rolü olmuştur. Paranın ekonomiye bu katkısı, paranın üç temel fonksiyonu ile ilişkilidir. Aşağıda bunları ele alalım.

MÜBADELE ARACI

Takas(trampa) ekonomisinde ticari mübadele, sadece malın malla mübadelesi şeklinde mümkündür. Böyle bir ekonomide ticari organizasyonu

HESAP BİRİMİ

Paranın kullanılmadığı ve sadece A, B, C mallarının üretildiği bir ekonomide üç tane fiyat olacaktır: A malının, B ve C cinsinden değeri ve B malının C cinsinden değeri. Gerçi B ve C’yi A ile, C’yi de B ile ifade edip ve böylece üç mal olan ekonomide, altı fiyat olduğundan sözedilebilir. Ancak ikinci ifade, aslında birinci ifadenin tersinden okunmasından başka birşey değildir. Bu nedenle üç maldan ibaret bir ekonomide, üç fiyat olduğu kabul edilir. Şimdi yeni bir malın, D’nin devreye girdiğini kabul edelim. Bu durumda, D’nin A, B C cinsinden üç fiyatı oluşacaktır. Böylece her yeni mal devreye girdiğinde, kendisi hariç, ekonomide mevcut mal sayısı kadar fiyat oluşacaktır. Yani ekonomide devreye giren bininci mal, 999 adet yeni fiyat meydana getirecektir. Bu çerçevede ekonomide (n) tane mal var ise ve her mal (n-1) fiyat oluşmasına sebep oluyor ise toplam olarak ekonomide n(n-l) tane fiyat olduğundan söz edebiliriz. Ancak bu hesaplamada her mal, hem kendi cinsiden hem de başka mal cinsinden ifade edilmiştir, yani iki fiyatli olmaktadır. Örneğin, 1 kilo un = 2 kilo buğday ve 2 kilo buğday = 1 kilo un gibi. Bu nedenle fiyatlardaki çift sayımı önlemek için yukarıdaki formül 2’ye bölünür ve (n) tane mal olan bir ekonomide n(n-l)/2 tane fiyat olduğu söylenir.

Fakat bu (n) tane maldan birini seçip, ekonomideki bütün mallan bu mal cinsinden ifade ettiğimizde, ortaya sadece (n-1) tane fiyat çıkacaktır. Yani 10 maldan oluşan bir ekonomide 10(10-l)/2 = 45 tane fiyat yerine sadece 9 tane fiyat bilmemiz gerekecektir. Görüldüğü üzere, bir malın hesap birimi olarak kullanılması, bilgi düzeyinde büyük tasarruf sağlamaktadır. Para, ekonomide hesap birimi fonksiyonunu üstlenerek, sağlam bilgi temininde ve bilgi işlemede büyük tasarruf sağlar1.

MÜBADELE ARACI

Takas(trampa) ekonomisinde ticari mübadele, sadece malın malla mübadelesi şeklinde mümkündür. Böyle bir ekonomide ticari organizasyonunun son derece güç olacağı ortadadır, örneğin A, B, C gibi üç mal üretilen bir ekonomide, üç ayrı ticaret noktası gerekecektir: A’nm B ve C ile ve B’nin ise C ile değiştirildiği bir ticaret organizasyonu… Aynı şekilde, devreye giren yeni bir mal, bu malın değişimini sağlayacak, üç yeni ticaret noktası gerektirir. Neticede, para kullanılmayan ve (n) tane mai üretilen bir ekonomiden (n-l)/2 tane ticeret noktası gereklidir. Ancak paranın mübadele aracı olarak devreye girmesi ile birlikte, (n) tane mal üretilen bir ekonomide, gerekli ticaret noktası sayısı sadece (n-1) tanedir1. Paranın devreye girmesi ile sadece ticari organizasyon besitleşmemekte, aynı zamanda arz ve talebin fiziki büyüklük olarak uyuşması zaruriyeti de ortadan kalkmaktadır. Paralı ekonomi, ev almak isteyen berber ile traş olmak isteyen müteahhit arasındadoğabilecek sorunları çözerek, eşsiz hizmetler sağlamaktadır.

DEĞER SAKLAMA ARACI

Yukarıda ele aldığımız iki temel fonksiyonun yanında paranın; tahvil, hisse senedi gibi diğer fınansal aktiflerle birlikte gerçekleştirdiği bir diğer ekonomik fonksiyonu, değer saklama aracı olmasıdır. Finansal aktiflerin hiçbir türünün bulunmadığı bir ekonomide, üreticiler ve tüketiciler bütün tasarruflarım fiziki varlık olarak tutmak zorundadırlar. Bu bakımdan bireylerin tasarrufu, yatırım niteliği taşır. Ayrıca bu durumda bireyin tasarrufu, yatırımına eşit olur. Böyle bir ekonomide kişilerin tasarrufların üzerinde yatırım yapabilme imkanları çok sınırlıdır ve ancak aynî kiralama vasıtası ile kişiler, tasarruflarını aşan yatırım yapabilirler. Tasarruf imkanlarının sınırlılığı, tasarruf yapmanın cazibesini azaltır ve tasarruf düzeyini düşürür. Tasarrufun devir imkânlarının azlığı ise, yatırım düzeyini sınırlar. Ayrıca, fınansal aktiflerin bulunmayışı, yatırımların verimlilik sırasına göre realize edilmesini sınırlayacaktır. Bir taraftan, çok verimli yatırım projesi olan ancak gerekli kaynağı olmayan kişi, yatırımını gerçekleştiremeyecektir. Diğer taraftan, tasarrufu olan ancak verimli yatırım projesi bulunmayan kişi, düşük verimli bir yatırım yapmaya mecbur kalacaktır.

Para, diğer finansal aktiflerle birlikte, güçlü bir fınansal sistemin kurulmasını mümkün kılar. Böyle bir ekonomide kişiler, artık tasarruflarım fiziki varlık olarak tutmak mecburiyetinde değildirler. Aynı şekilde, tasarrufların kredi olarak devri çok kolaydır. Neticede, finansal ekonomide, tasarruflar ve yatırımlar artar. Kredi faizleri ise mevcut kredilerin en yüksek verimli yatırımlardan başlayarak verimliği daha düşük yatırımlara doğru dağılmasına yol açar. Kredi hacmi sınırlı olduğundan, verimsiz yatırımlar otomatik olarak devre dışı kalır.

Parasal ekonominin bir diğer önemli katkısı daha vardır: Parasal ekonomide “ek kredi” dediğimiz olgudan istifade etmek mümkündür. Ek kredi, tasarruf eyleminden bağımsız olarak meydana gelen kredileri ifade eder. Bunlar banka sisteminin yarattığı krediler olup, sorumsuz kullanımlara konu olmadığı sürece, son derece faydalı bir kaynak niteliği taşır.