Paranın Ortaya Çıkışı

Ekonomik hayattaki önemini gözöniine alarak, paranın ortaya çıkışı ekonomik nedenlere bağlanabilir. Başta A. Smith olmak üzere çeşitli bilim adamları, paranm ekonomik mübadeleyi kolaylaştırmak üzere keşfedildiğini düşünmüşlerdir. Yapılan bazı araştırmalar ise, paranın ilk kullanımının; mübadeleden ziyade, gömüleme amaçlı olduğunu ortaya çıkarmıştır. İlk paraların ortaya çıkışı, ekonomik içerikli olmamış, insanların tanrılar ile ilişkilerinde belirlenmiştir: İnsanlar, sonradan para olarak kullanılan kıymetli mallan, tanrılarına hediye etmek üzere üretip saklamışlardır1.

Yine çok eskilerde bazı mallar, güç ve prestij simgesi olarak üretilmiş ve gömülenmiştir. Örneğin Kuzey Amerika’da bazı yerliler, belirli kutlama günlerinde parçalamak üzere bakır tabaklar, yün örtüler biriktirmişlerdir.

Mübadelenin yaygın olmadığı bu dönemlerde; doğrudan harcama için öngörülmeyen, fakat değer temsil eden ve değer temsil ettiği herkes tarafından kabul edilen bu mallar, hiç şüphesiz ki, para olarak tanımlamaya yetecek özellikler taşımakta idiler. Nitekim bunların bazıları, mübadelenin yayılması ile birlikte para olarak kullanılmıştır.

Tarihin ileri aşamalarında para olarak kullanılan bazı malların, ticaretin olmadığı dönemlerde de üretilip, değer temsil eden mallar olarak saklanmış olması, bazı araştırmacıları, paranın ortaya çıkışında ekonomi dışı sebepler aramaya yöneltmiştir.

Diğer taraftan bazı bilim adamları parayı “insanlık tarihinin sadece belirli bir zaman kesitinde mübadele için gerekli” görmektedirler. Fama’nın değerlendirmesi bu çerçevede ilginç bir yaklaşım olarak karşımıza çıkmaktadır. Fama’ye göre, teknoloji gelişince mübadele devam edecek ancak paraya gerek kalmayacaktır. Çünkü, ileri teknolojide haberleşme ve hesaplama kolaylıkları parayı gereksiz kılacaktır. Bireyler, bütün ticari faaliyetlerini elektronik kartlar vasıtası ile sürdürecekler ve merkezi bir elektronik muhasebe düzeni, bireylerin borç alacak hesaplarını sürekli izleyecektir. Diyebiliriz ki, merkezi bir muhasebe düzeni parayı ikame edecektir. Böyle bir düzende bazı kıymetli maddeler, mübadele için gerekmemekle birlikte, değer ölçüm birimleri olarak paranın kovulmasını kolaylaştırıcı rol üstleneceklerdir.

Ticaret öncesi dönemle ilişkili bulgular, Fama’nın çalışması ile bütünle-şince, karşımıza şöyle bir tablo çıkmaktadır: Ticaret öncesi dönemde para var idi… Ticaretin çok ileri aşamalarında, yani uzay çağında para ortadan kalkacaktır. Şu halde para, ekonomi dışı bir fenomendir… Bu tabloya bakarak, paranın ekonomi dışı bir fenomen olduğunu ileri sürmek pek gerçekçi değildir. Herşeyden önce Fama’nın bu görüşleri çeşitli yönlerden tartışmaya açıktır.

Ancak para ve para ile ilişkili konuların, ekonomi dışı boyutları olduğu, özellikle sosyolojik, teknolojik ve siyasi yönlerinin özeI bir önem arzettiğı kesindir. Bu çok boyutluluk çerçevesinde, parasal sorunlar, çoğu zaman anlaşılması güç, adeta esrarengiz bir nitelikte karşımıza çıkmaktadır.