Kambiyo Kurlarının istikrarlılığı ilkesi

Kambiyo Kurlarının istikrarlılığı, ilkesi Otomatik Altın Standartı

Kambiyo kurlarının istikran, ülke parasının, diğer ülke paralarına göre oransal değerini muhafaza etmesidir. Bu ilkenin benimsenmesi, uluslararası ticaretin pürüzsüz bir şekilde sürmesi hedefi ile ilişkilidir. Yirminci yüzyılın başlarına kadar pek çok ülkede geçerli olan Otomatik Altın Standartı rejimi (OAS), bu ilke doğrultusunda organize edilmiş para rejimidir. Bu rejimde altın, uluslararası ödeme birimidir.

Bu rejim, ülke parasının miktarı kadar veya asgari karşılık oranı kadar altın birikimi öngörür. Hükümet, parasını sabit bir değerden her an altın ile değiştirmeyi taahhüt eder. Bu rejimde dış ticaret açıklan, idari bir karar gerekmeden ülkedeki para miktarına yansımaktadır. Neticede iç ve dış dengeler, otomatik olarak kendiliğinden (yeniden) kurulmaktadır. Fiyat hareketleri, bu rejimde dış açıklan otomatik olarak dengeleyen bir işlev kazanmktadır1.

Bunu bir örnek ile açıklayalım. A ülkesinin ihracatında herhangi bir nedenle artış olsun, ihracat artışı, ülkeye altın girişini hızlandıracaktır. Bu ise, içeride para arzının artışına sebep olacaktır. Artan para arzı içeride fiyatlar genel düzeyini yükseltecektir, ithalatçı ülkelerde ise ters yönde bir gelişme olacak, fiyatlar genel düzeyi gerileyecektir. Çünkü ithalat, bu ülkelerde altın çıkışına, dolayısı ile para arzının daralmasına yol açmaktadır. Böylece, A ülkesinin ticari cazibesi azalırken, diğer ülkelerin mallanna talep artışı olacaktır. Böylece, dış ticaret dengeleri yeniden kurulurken, altın stoklarının ülkeler arası dengeli dağılımı da gerçekleşmiş olacaktır.

Altın standardı rejimlerinde, cari işlemler bilançosunun istikran yanında, kurların da istikrarlı kalması sağlanır. Diğer bir ifade ile, OAS rejimlerinde, kurlarda oluşabilecek sapmalar otomatik olarak düzeltilir. Bir örnekle açıklayalım:

Varsayalım ki, ABD hükümeti 1 ons altın karşılığım 350 Dolar; Federal Almanya ise, 1 ons altın karşılığını S2S DM olarak belirlesinler. Bu durumda, DM/Dolar paritesi 525/350 = 1,5’dur. Şimdi serbest piyasada parkenin 1.4’e düştüğünü varsayalım. Bu durumda ABD’deki ithalatçı, Almanya’dan yapacağı ithalat karşılığında 1.4 paritesini kabul edip, ithalat bedelini transfer etmeyecektir. Çünkü serbe&t piyasada paritenin 1.4 olması durumunda 350 Dolar karşılığı 525 DM değil sadece 490 DM’dir. Bu durumda zarara uğramamak için ABD’li ithalatçı, 350 Dolar ödeyip ABD Merkez Banka-sı’ndan 1 ons altın alacak, bunu Almanya’da 525 DM olarak bozduracak ve borcunu ödeyecektir.

Görüldüğü üzere, resmi ve sabit kur pariteleri arasında fark oluştuğunda, ülkelerin altın dengesi bozulmaya başlamaktadır. Ancak bozulan denge otomatik olarak yeniden kurulabilecek niteliktedir. Örneğimizdeki gelişmeleri sürdürelim:

Altın girişi Almanya’da OAS rejimi çerçevesinde para miktarını artıracak, bu da fiyatları yükseltecektir. Yüselen fiyatlar ise, ihracatı azaltacak, böylece döviz girişi yavaşlayacak, döviz arz talep dengesi bozulacak, DM kuru düşecek, yani DM/Dolar paritesi tekrar 1.5 oranına geri dönecektir.

Otomatik Altın Standart) rejimlerinde, altın, temelde herhangi bir mal gibidir. Altın üretimi, diğer mallar gibi, arz-talep kanunlarına bağlıdır. Altının nispî fiyatı da, yine diğer malların nispî fiyatı gibi belirlenir. Altının, ortak bir değer ölçüm birimi olarak seçilmesi dışında, diğer mallardan farkı yoktur.

Altının, değer ölçüm birimi olarak görevini yapabilmesi, altın ile diğer mallar arasındaki reel mübadele oranlarının istikrarlı olmasını gerektirmektedir.

Altın standartı rejimini önerenler, bu istikrarlı ilişkinin var olduğunu savunurlarken. iki noktaya işaret etmişlerdir. Bunları kısaca görelim.

i) Ekonomide altm dışındaki mal fiyatlarının, herhangi bir nedenle gerilediğini düşünelim. Bu durumda altının nispî değeri yükselecektir. Altın stoğunun ve diğer faktörlerin değişmediği varsayıldığında, bu durum, altının nispî fiyatının artması anlamına gelecektir. Altın değerinin yükselmesi ile birlikte artan para miktarı, fiyatlar genel düzeyini yükseltecek, altın ve diğer malların nispî fiyatları yine eski düzeylerine dönecektir.

ii) Diğer malların fiyatlarının düşmesi halinde, altın daha kıymetli bir mal olacaktır. Bu durumda altın üretimi daha da cazip hale gelecek ve üretimi genişleyecektir. Böylece ekonomide altm üretimi ve dolayısı ile para miktarı artacak bu da, yine fiyatları yükseltecektir.